Το χρυσό διάδημα της Μήδας στο Μουσείο των Αιγών

 

 

Το Μουσείο των Βασιλικών Τάφων, η πιο γνωστή στο κοινό ενότητα του Πολυκεντρικού Μουσείου των Αιγών, ενός πολυδύναμου και πολυεπίπεδου μουσειακού μορφώματος που απλώνεται οργανικά και αγκαλιάζει ολόκληρο τον αρχαιολογικό χώρο της βασιλικής καθέδρας των Μακεδόνων, είναι μοναδικό όχι μόνο γιατί περιέχει τα ίδια τα μνημεία-τόπο εύρεσης μαζί με τα απροσδόκητα ευρήματά τους, όχι μόνο γιατί εδώ αισθάνεται κανείς σχεδόν να αγγίζει τον Φίλιππο Β’ και τον Μεγαλέξανδρο, δύο συναρπαστικές προσωπικότητες που σφράγισαν ανεξίτηλα την ιστορία της Ελλάδας και της οικουμένης, αλλά και γιατί το μουσείο αυτό είναι, κυριολεκτικά και μεταφορικά, ένα πραγματικό θησαυροφυλάκιο αριστουργημάτων. 

 

Αυτήν τη δύσκολη άνοιξη της πανδημίας και του εγκλεισμού η ματιά μου σταματάει σε ένα από τα λιγότερο διάσημα εκθέματα, την ολόχρυση στεφάνη-διάδημα, όχι επειδή είναι ένα από τα ωραιότερα και σίγουρα το πολυτιμότερο κόσμημα της κλασικής εποχής που έφτασε ως εμάς αλλά επειδή ο άγνωστος καλλιτέχνης-χρυσοχόος, που σε τίποτε δεν έχει να ζηλέψει τον Μπενβενούτο Τσελίνι, αιχμαλώτισε στις περιδινήσεις του τη ζωογόνο ιδέα της αιώνιας άνοιξης! 

 

Φτιαγμένα από χρυσάφι, την αθάνατη ύλη, τα εύτακτα βλαστάρια, τα λουλούδια με τα βαθυκύανα πέταλα, οι μέλισσες που μετουσιώνουν το νέκταρ σε μέλι, δεν αντιγράφουν τη φύση αλλά αποδίδουν με ζωντάνια και ακρίβεια, σαν υπέροχα ιδεογράμματα, την έννοια των όντων. Ο καλλιτέχνης του διαδήματος των Αιγών δεν προσπάθησε να αποτυπώσει φυσιοκρατικά μια εικόνα της άνοιξης αλλά αυτήν καθαυτή την άνοιξη ως διαχρονική, αναλλοίωτη και ζωοδότρα ιδέα...

 

Χρυσός 24 καρατίων, κοκκίδωση και συρματερό, οι πιο απαιτητικές τεχνικές της αργυροχρυσοχοΐας στην πιο εκλεπτυσμένη εφαρμογή τους, επιστρατεύονται, βαθυκύανο γυαλί, υλικό εξαιρετικά πολύτιμο τότε, χυτεύεται σε τόσο μικροσκοπικές φόρμες που βάζουν σε δοκιμασία τους νόμους της χημείας και της φυσικής, η γνώση και η τέχνη σμίγουν με το μεράκι και την ανυπέρβλητη μαστοριά και ένα αριστούργημα γεννιέται. Λεπτεπίλεπτα κλαδάκια, σπείρες και έλικες απλώνονται στον χώρο, πλάθοντας μια δαντέλα από χυμώδη χρυσά βλαστάρια. Παντού ξεφυτρώνουν λουλουδάκια: τριαντάφυλλα, κρίνοι και νάρκισσοι, μαργαρίτες και ανεμώνες κάθε λογής. Καλοσχηματισμένα φυλλαράκια άκανθας ζωντανεύουν τα βλαστάρια, γεμίζουν τα κενά και κρύβουν έξυπνα τις ενώσεις. Χρυσές μελισσούλες ρουφούν το νέκταρ των λουλουδιών, που, όταν κουνιέται το διάδημα, τρεμοπαίζουν, αφήνοντας ήχους σαν το ζουζούνισμα των εντόμων. 

 

Ο καλλιτέχνης αποδίδει με πειστικότητα τις μορφές των πλασμάτων του και δημιουργεί την εντύπωση «φυσικότητας» και ζωντάνιας. Το συνονθύλευμα των λουλουδιών και των εντόμων, τα βλαστάρια που μπλέκονται συστρέφονται και απλώνονται παντού, ανακαλώντας την εικόνα της φύσης την άνοιξη, όμως, αν κοιτάξει κανείς πιο προσεκτικά, αναγνωρίζει την υποκείμενη αυστηρή γεωμετρία της δομής, τα συμμετρικά επαναλαμβανόμενα λυρόσχημα και καρδιόσχημα μοτίβα, την ακριβοδίκαιη αντιστοιχία των ελίκων και στο κέντρο την ιερή συμμετρία του θεϊκού κόμβου, δύο βλαστάρια που διαπλέκονται όπως ποτέ πριν στη φύση για να σχηματίσουν το «ηράκλειον άμμα», σύμβολο του θεού προπάτορα των Ηρακλειδών, σαφή αναφορά στον βασιλικό οίκο των Μακεδόνων. 

 

Οι νόμοι της γεωμετρίας κάνουν τη κτίση «κόσμο», κόσμημα. Φτιαγμένα από χρυσάφι, την αθάνατη ύλη, τα εύτακτα βλαστάρια, τα λουλούδια με τα βαθυκύανα πέταλα, οι μέλισσες που μετουσιώνουν το νέκταρ σε μέλι, δεν αντιγράφουν τη φύση αλλά αποδίδουν με ζωντάνια και ακρίβεια, σαν υπέροχα ιδεογράμματα, την έννοια των όντων. Ο καλλιτέχνης του διαδήματος των Αιγών δεν προσπάθησε να αποτυπώσει φυσιοκρατικά μια εικόνα της άνοιξης αλλά αυτήν καθαυτή την άνοιξη ως διαχρονική, αναλλοίωτη και ζωοδότρα ιδέα… Στο κέντρο, επάνω από τον «ιερό κόμβο», μέσα από τον κάλυκα ενός ανθεμίου αναδύεται ένα περιστεράκι, το ιερό πουλί της Αφροδίτης, σύμβολο του έρωτα που διαρκεί για πάντα. Χαμηλά, κάτω από αυτόν, στο μέτωπο της τυχερής που το φορούσε, κρέμονται δύο μικροσκοπικά ρόδια, οι ιεροί καρποί της Περσεφόνης, σύμβολα της γονιμότητας που κατισχύει του θανάτου. 

 

Το διάδημα βρέθηκε μέσα στη χρυσή λάρνακα που περιείχε τα καμένα οστά της γυναίκας, η οποία ενταφιάστηκε στον προθάλαμο του τάφου του Φιλίππου Β’. Κατασκευαστικά στοιχεία του τάφου, η στρωματογραφία της επίχωσης του δρόμου του αλλά και τα κατάλοιπα της ταφικής πυράς που βρέθηκαν χυμένα επάνω από ολόκληρη την καμάρα του αποδεικνύουν αναμφίβολα ότι και οι δύο νεκροί, ο Φίλιππος Β’ και μία από τις επτά συζύγους του, ενταφιάστηκαν συγχρόνως το φθινόπωρο του 336 π.Χ. και το μνημείο δεν ξανάνοιξε μέχρι τον Νοέμβριο του 1977. Με δεδομένο ότι η τελευταία σύζυγος του Φιλίππου, Κλεοπάτρα, εκτελέστηκε αργότερα, αποκλείεται να είναι αυτή η νεκρή του προθαλάμου. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των πηγών, αλλά και με τα αρχαιολογικά ευρήματα, είναι πολύ πιθανό η γυναίκα, που όταν πέθανε βρισκόταν στην τρίτη δεκαετία της ζωής της, να είναι η Θράκισσα πριγκίπισσα Μήδα, η οποία, σύμφωνα με το έθιμο της φυλής της, όφειλε να ακολουθήσει τον σύζυγό της στον θάνατο, γεγονός που ερμηνεύει την ταυτόχρονη διπλή ταφή. 

 

 

Στο κέντρο, επάνω από τον «ιερό κόμβο», μέσα από τον κάλυκα ενός ανθεμίου αναδύεται ένα περιστεράκι, το ιερό πουλί της Αφροδίτης, σύμβολο του έρωτα που διαρκεί για πάντα. Χαμηλά, κάτω από αυτόν, στο μέτωπο της τυχερής που το φορούσε, κρέμονται δύο μικροσκοπικά ρόδια, οι ιεροί καρποί της Περσεφόνης, σύμβολα της γονιμότητας που κατισχύει του θανάτου. 

Έχοντας ουσιαστικά επιβληθεί στις πόλεις του Νότου, έναν χρόνο πριν από το συνέδριο της Κορίνθου και την εκλογή του ως ηγεμόνα και αρχιστράτηγου των Ελλήνων, ο Φίλιππος Β’ το 339 π.Χ. εκστρατεύει στα Βαλκάνια. Από τη Ροδόπη μέχρι τον Δούναβη προελαύνει νικητής. Όσοι αντιστέκονται υποτάσσονται, οι υπόλοιποι προσφέρουν φιλία και συμμαχία. Ανάμεσα σε αυτούς και ο βασιλιάς των Γετών, Κοθήλας. Η συμφωνία κλείνει και σύμφωνα με την παλιά μακεδονική συνήθεια επισφραγίζεται με τον γάμο του Φιλίππου με τη κόρη του Θράκα βασιλιά. Η Μήδα θα γίνει η έκτη σύζυγος του Μακεδόνα. Μια χρυσοστόλιστη φαρέτρα, ο γνωστός γωρυτός, είναι, ως φαίνεται, ένα από τα δώρα προς τον γαμπρό. Το βαρύτιμο διάδημα, χαρακτηριστικό δείγμα της μακεδονικής τέχνης που βρισκόταν στο απόγαιό της, είναι το αντάξιο δώρο του βασιλιά στη νύφη.